گروه پژوهشی زیست فناوری قارچ های صنعتی 

شروع فعالیت: 1381                 موافقت اصولی: 1383               موافقت قطعی: 1386

زمینه اصلی فعالیت:  فناوری های زیستی  در قارچ ها با کاربرد خوراکی، دارویی و صنعتی 

 

مقدمه

بطور مشخص، مهمترین انگیزه‌ از تاسیس گروه پژوهشی زیست فناوری قارچ‌های صنعتی (در سال 1381) استفاده از ظرفیت‌های فناوری زیستی برای کمک به رفع یا کاهش چند مشکل یا نیاز مشخص در کشور بوده است که عبارتند از: محدودیت شدید آب، محدودیت زمین‌های قابل کشت، تامین پروتئین غیر حیوانی مورد نیاز جامعه و بالاخره ایفای نقش در اقتصاد مقاومتی. تا قبل از سال 1391، تمرکز اصلی فعالیت‌های پژوهشی و خدمات تخصصی بر روی قارچ  خوراکی دکمه‌ای سفید (the white button mushroom) بوده است.  شاخص‌ترین دستاورد فعالیت‌های گروه در آن دوره، تولید اولین نژادهای هیبرید در ایران بود که با اقبال عمومی قارچ‌کاران مواجه شد.  این امر منجر به تاسیس واحد تولید اسپاون هیبرید قارچ خوراکی دکمه‌ای در مقیاس پايلوت گردید که به ویژه در سال‌های 1389-1381 بخش مهمی از نیاز استان و حتی کشور را به اسپاون تجاری و مادری قارچ دکمه‌ای فراهم می‌کرد. این انتخاب، به دلیل شرایط و نیازهای روز آن زمان، تجربیات و تخصص موسسین گروه و همچنین امکانات و تجهیزات موجود بوده است.  این در حالیست که هزینه تولید قارچ دکمه‌ای بسیار بالاست، تنوع ژنوتیپی پایینی دارد، راندمان تبدیل و قیمت آن نسبتا پایین است و همچنین در مورد قارچ صدفی مشکلاتی چون، انبارداری پایین، حساسیت‌های تنفسی، بازار فروش و مصرف نامناسب وجود دارد.  از سویی، قارچ‌های خوراکی-دارویی دارای خواص دارویی با ارزش‌تر و طعم و بازارپسندی بالاتری در مقایسه با قارچ دکمه‌ای یا صدفی هستند و مهتر اینکه راندمان بیولوژیکی (یعنی تبدیل بستر کشت به عملکرد یا محصول) آنها بسیار قابل توجه‌تر و هزینه تولید آنها نیز بسیار کمتر است.  از سوی دیگر، با گذشت زمان، نیازها و نگرش‌ها در کشور تغییر یافته و همچنین تخصص‌ها و تجارب جدیدی نیز به گروه اضافه شده است که این امر تغییرات متناوب و متناسب در شبکه برنامه‌های گروه را توجیه می‌نماید. لذا از سال 1391 تاکنون، استفاده از قارج‌های بومی ایران و همچنین تمرکز بر بومی سازی فناوری تولید تجاری و بررسی خواص دارویی آنها مهمترین محورهای فعالیت گروه بوده است.  نتیجه این تغییرات منجر به تاسیس شرکتی در زمینه قارچ‌های دارویی (که در فرآیند درخواست برای تبدیل شدن به شرکت دانش بنیان است) و تمرکز تحقیقات بیوتکنولوژیک و زیست-پزشکی بر روی قارچ‌های دارویی بومی ایران شده است. در حال حاضر، با انجام طرح پژوهشی گردآوری، تایید مولکولی و زراعی سازی (اهلی سازی) قارچ‌های خوراکی-دارویی بومی استان خراسان رضوی و همچنین استان مازندران (با مشارکت مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران) که برای جهاددانشگاهی برند زیست بانک قارچ‌های خوراکی-دارویی را به ارمغان آورده است، بانک زنده‌ای از میسلیوم (و نه صرفا هرباریوم) قابل عرضه شده و قابلیت استفاده برای ده‌ها پروژه تحقیقاتی و دانشجویی در زمینه‌های بسیار متنوع را پیدا کرده است. علاوه بر این، اهلی سازی قارچ‌های بومی موجب حفظ ذخایر ژنتیکی کشور، تشویق روستائیان به اشتغال روستایی و افزایش دقت پذیری و تکرار پذیری تحقیقات بر روی قارچ‌های وحشی می‌گردد (که در غیر اینصورت به شکل استفاده از قارچ وحشی خودرو وابسته به زمان‌های مشخصی از سال بدون داشتن مواد لازم برای تکرار و تایید تحقیقات بود).

مهمترین فعالیت ها و دستاوردهای پژوهشی  و فناورانه کسب شده:

• تولید تجاری قارچ دارویی با برند "ارینجی" برای اولین بار در کشور
• تولید در سطح پایلوت قارچ دارویی انوکی برای اولین بار در کشور
• تولید در سطح آزمایشگاهی چندین گونه قارچ خوراکی و دارویی
• تولید نژاد‌های هيبريد قارچ خوراکي دکمه‌اي
• انجام ده‌ها طرح پژوهشی در زمینه‌های گردآوری و شناسایی قارچ‌های خوراکی و دارویی بومی، به نژادی و بررسی خواص بیولوژیک قارچ‌های خوراکی و دارویی
• کسب دانش فنی در زمینه‌های شناسایی هموکاریون‌ها و تولید نژادهای هیبرید در قارچ خوراکی دکمه‌ای، تولید تجاری قارچ‌های خوراکی-دارویی با ارزش بالای تغذیه‌ای و اقتصادی، آنالیز تغییرات ترکیبات لیگنوسلولزی بستر کشت قارچ خوراکی، بررسی خواص ضد سرطانی، ضد میکروبی و آنتی اکسیدانی متابولیت‌های قارچ‌های خوراکی و دارویی و غنی سازی قارچ انوکی با فولات فعال شده
• برگزاري سالانه کارگاه‌های آموزشي تخصصی در زمينه پرورش و اصلاح قارچ‌هاي خوراکي و دارويي
• چاپ ده‌ها مقاله علمی-پژوهشی فارسی و ده‌ها مقاله ISI و همچنین تالیف و ترجمه چندین جلد کتاب و ارائه سخنرانی در کنگره‌ها و همایش‌های معتبر ملی و بین المللی
• کسب تندیس زرین هفتمین جشنواره ملی فن‌آفرینی شیخ بهایی در بخش طراحان کسب و کار برای طرح تجاری سازی دانش تولید اسپاون تجاری و مادری قارچ خوراکی دکمه‌ای سفید، 1390

 

 توانمندی تخصصی

1.  اهلی سازی، تولید و به‌نژادی (اصلاح نژاد) انواع قارچ‌های خوراکی و دارویی (تجاری بومی)
2. تهیه کشت خالص، نگهداری در زیست بانک، تهیه اسپاون مادری، کشت رده‌های مختلف سلول‌های انسانی و جانوری
3. آزمایشات خواص دارویی قارچ های خوراکی شامل سنجش اثر سمیت سلولی،ضد باکریایی، ضد قارچی، آنتی اکسیدانی و  ضد ویروسی
4. عصاره گیری، جداسازی اجزاء موثره، ستون کروماتوگرافی، خالص سازی و آنالیز شیمیایی ترکیبات موثره قارچ های خوراکی
5. برگزاري کارگاه‌های تخصصی و دوره هاي آموزشي تخصصي کوتاه مدت در زمینه فناوری های قارچ های خوراکی
6. پژوهش در زمينه تحقيقات مولکولي، ژنوميکس و فانكشنال ژنوميكس قارچ‌هاي خوراكي و دارويي
7. در اختیار داشتن دانش فنی فرآوری پودر قارچ خوراکی
8. در اختیار داشتن دانش فنی تولید نژاد کم اسپور قارچ صدفی
9. بهینه سازی انتقال ژن در چندین گونه از قارچ های خوراکی تجاری
10. ارایه خدمات مشاوره ای به صنایع مرتبط با پرورش قارچ